عجله و شتابزدگى‏ در قرآن کریم و احادیث و روایات

عجله و خوی انسان

خُلِقَ الْإِنْسَانُ مِنْ عَجَلٍ‏[1].

آدمى شتابكار آفريده شده است.

وَ كَانَ الْإِنْسَانُ عَجُولًا[2].

و آدمى تا بوده شتابزده بوده است.

عجله در امر خداوند

وَ لَمَّا رَجَعَ مُوسَى‏ إِلَى‏ قَوْمِهِ غَضْبَانَ أَسَفاً قَالَ بِئْسَمَا خَلَفْتُمُونِى مِنْ بَعْدِى أَعَجِلْتُمْ أَمْرَ رَبِّكُمْ‏[3].

و هنگامى كه موسى خشمگين و اندوهناك نزد قوم خويش بازگشت، گفت: در غيبت من‏چه بد جانشينانى بوديد. آيا در امر خداى خود عجله نموديد؟

أَتَى‏ أَمْرُ اللَّهِ فَلَا تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَانَهُ وَتَعَالَى‏ عَمَّا يُشْرِكُونَ‏[4].

فرمان خدا دررسيد به شتابش مخواهيد، او منزه است و از هر چه شريك او مى‏سازيد برتر است.

شتاب‏زدگى‏ از حالت‏هاى نفسانى است كه ريشه در روان آدمى دارد

شتاب مذموم‏

عجله نکردن در گفتار و رفتار

از سفارشات حضرت على عليه السلام به هنگام وفات، اين بود كه فرمود: از عجله در گفتار و كار خوددارى كنيد. [5].

عجله و هلاكت مردم

عجله مايه هلاكت مردم است؛ اگر مردم با تأمل كارشان را انجام مى‏دادند، كسى به هلاكت نمى‏رسيد. [6].

عجله و خطاکار شدن

علی علیه السلام : انسان شتاب‏زده خطا كار است، گرچه فرمانروايى يابد و انسان آرام، درستكار است، گرچه به هلاكت برسد. [7]

عجله و تسلط شیطان

تأنى و درنگ [در كارها] از جانب خدا و عجله از شيطان است. [8].

عجله و پشیمانی

امام صادق علیه السلام :سلامت در سايه تأنى و تأمل به دست مى‏آيد و عاقبت عجله پشيمانى است. [9].

علی علیه السلام : درباره آنچه بايد باشد و مهياست شتاب مكنيد و آنچه را كه فردا تحقق مى‏يابد، دور مشمريد. زيرا بسيارند كسانى كه براى رسيدن به چيزى شتاب مى‏كنند و چون بدان برسند [پشيمان مى‏شوند و] آرزو دارند كه [كاش‏] بدان نمى‏رسيدند. [10].

عجله نکردن در مذمت کسی که گناه کرده

علی علیه السلام : اى بنده خدا! در نكوهش و ذم كسى به سبب گناهش، شتاب مكن، شايد خداوند او را آمرزيده باشد و نيز بر گناه كوچكى كه خود انجام داده‏اى ايمن مباش، شايد به خاطر آن كيفر بينى. [11].

عجله نکردن در مجازات

علی علیه السلام : تأخير انداختن مجازات كمال بردبارى به شمار مى‏آيد. [12].

عجله نکردن در تصدیق سخن چینان

قسمتى از فرمان مبارك اميرالمؤمنين عليه السلام به مالك اشتر، هنگامى كه او را فرماندار مصر قرار داد: به‏تصديق سخن چينان تعجيل مكن، زيرا آنان گرچه در لباس ناصحان جلوه‏گر شوند، خيانت مى‏كنند[13]..

 ترک عجله در مورد كارهايى كه وقتشان نرسيده

علی علیه السلام : ازعجله در مورد كارهايى كه وقتشان نرسيده يا از سستى در كارهايى كه امكان عمل آن فراهم شده، بر حذر باش. [14].

عجله و نادانی

علی علیه السلام : از نادانى شخص، عجله كردن پيش از امكان كارى و كندى و كوتاهى پس از فراهم شدن فرصت است. [15].

عجله و غم و اندوه

علی علیه السلام : شتاب ورزيدن به كارى، پيش از آن كه امكان انجام آن فراهم شود، مايه حزن و اندوه خواهد شد. [16].

عجله و ثمره بی وقت

امام صادق علیه السلام : هركه در زمان نامناسب كارى را آغاز كند، در زمان نامناسب نيز ثمره‏اش تحقق يابد. [17].

شتاب ممدوح‏

شتاب و عجله بسوی سبب مغفرت (یعنی کارهای خیر)

وَ سَارِعُواْ إِلَى‏ مَغْفِرَةٍ مِّن رَّبِّكُمْ‏[18].

بر يكديگر پيشى گيريد، براى آمرزش پروردگار خويش.

سبقت گرفتن از یکدیگر

وَ الَّذِينَ يُؤْتُونَ مَآ ءَاتُواْ وَّقُلُوبُهُمْ وَجِلَةٌ أَنَّهُمْ إِلَى‏ رَبِّهِمْ راجِعُونَ* أُوْلئِكَ يُسرِعُونَ فِى الْخَيْرتِ وَ هُمْ لَهَا سبقُونَ‏[19].

و آنهايى كه همه آنچه را بايد ادا كنند، ادا مى‏كنند، و باز هم دلهايشان ترسان است كه بايد نزد پروردگارشان بازگردند، اينان هستندكه به كارهاى نيك مى‏شتابند و در آن بر يكديگر سبقت مى‏جويند.

سبقت از یکدیگر در کارهای نیک

وَ لِكُلٍّ وِجْهَةٌ هُوَ مُوَلِّيها فَاسْتَبِقُوا الْخَيْراتِ أيْنَ ما تَكُونُواْ يَأْتِ بِكُمُ اللَّهُ جَميعاً إنَّ اللَّهَ عَلَى‏ كلِّ شَىْ‏ءٍ قَديرٌ[20].

هر كسى را جهتى است كه بدان روى مى‏آورد. پس در نيكى كردن بر يكديگر سبقت گيريد. هر جا كه باشيد خدا شما را گرد مى‏آورد، كه او بر هر كارى تواناست.

فَاسْتَبِقُواْ الْخَيْرَاتِ إلَى اللَّهِ مَرْجِعُكُمْ جَميعاً فَيُنَبِّئُكُمْ بِما كُنتُمْ فِيهِ تَخْتَلِفُونَ‏[21]

پس در كار خير بر يكديگر پيشى گيريد. همگى بازگشتتان به سوى خداست تا از آنچه كه‏در آن اختلاف مى‏كرديد آگاهتان سازد.

شتاب در کارهای نیک

وَ يُسرِعُونَ فِى الْخَيْرتِ وَأُوْلئِكَ مِنَ الصلِحِينَ‏[22].

و آنان در كارهاى نيك شتاب مى‏ورزند و از جمله صالحانند.

شتاب در کارهای نیک و استجابت دعا

وَ زَكَرِيَّآ إِذْ نَادَى‏ رَبَّهُ رَبِّ لَا تَذَرْنِى فَرْداً وَ أَنتَ خَيْرُ الْورِثِينَ* فَاسْتَجَبْنَا لَهُ وَ وَهَبْنَا لَهُ يَحْيَى‏ وَ أَصْلَحْنَا لَهُ زَوْجَهُ إِنَّهُمْ كَانُواْ يُسرِعُونَ فِى الْخَيْرتِ وَ يَدْعُونَنَارَغَباً وَ رَهَباً وَ كَانُواْ لَنَا خشِعِينَ‏[23].

و زكريّا را ياد كن، آن‏گاه كه پروردگارش را ندا داد: اى پروردگار من! مرا تنها وامگذار و توبهترين وارثانى. دعايش را مستجاب كرديم و به او يحيى را بخشيديم و زنش را برايش‏شايسته گردانيديم.

اينان در كارهاى نيك شتاب مى‏كردند و با بيم و اميد ما را مى‏خواندند و در برابر ما خاشع بودند.

از دست ندادن فرصتها

امام صادق علیه السلام : پدرم فرمود: هرگاه تصميم گرفتى كار خيرى انجام دهى شتاب كن، زيرا معلوم نيست در آينده چه پيش آيد. [24].

علی علیه السلام : درنگ در هر كارى پسنديده است، جز در استفاده از فرصت [بدون فوت وقت‏] براى كار خير. [25].

شتاب در کار خیر و مانع شیطان شدن از بازداشتن

امام صادق علیه السلام : هرگاه كسى تصميم به انجام كار خيرى يا صله (رحم) مى‏گيرد، دو شيطان در چپ و راست وى قرار دارند، پس [زود] بدان كار مبادرت ورزد و نگذارد كه او را از آن كار خير باز دارند. [26]

تاخیر انداختن کارهای خوب و تسلط شیطان

امام باقر علیه السلام : هر كه بنا دارد كار خيرى انجام دهد شتاب كند، چه اين‏كه هركارى كه در آن تأخير باشد، مورد توجه شيطان است. [27].

علی علیه السلام : تأخير در نيكى كردن جزء سيره و عادت بزرگواران نيست. [28].

بدست آوردن محبوبیت الهی با شتاب در کار نیک

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله : خداوند، كار خيرى را كه در انجام دادن آن شتاب شود، دوست مى‏دارد. [29].

بدست آوردن رحمت الهی  با شتاب در کار نیک

خداى شما را رحمت كند، به سوى منازلى كه مأموريد آنها را آباد كنيد و به آنها ترغيب و دعوت شده‏ايد، بشتابيد. [30]

روز تمرین و روز مسابقه

دنيا، روى برگردانده و وداع خويش را اعلام داشته است؛ آخرت روى‏آورده و طلايه آن آشكار گرديده است؛ آگاه باشيد! امروز روز تمرين و آمادگى و فردا روز مسابقه است و جايزه برندگان، بهشت و سر انجام عقب ماندگان، آتش خواهد بود. [31].

عجله در امر آخرت و درنگ در امر دنیا تا رسیدن وقتش

علی علیه السلام : امر اخروى را بدون درنگ انجام ده، امّا در امر دنيوى تأمل كن تا به كمال خودت در آن دست يابى[32]..

عجله برای دفع شر

علی علیه السلام : درنگ جزبراى كارخير، ازعجله بهتراست وعجله درهركارى ناپسنداست، جزدرموردى‏كه به دفع شرى منتهى گردد. [33].

شتاب و برآورده شدن حوایج

علیه السلام : حوايج مردم كامل برآورده نمى‏شود، مگر به سه چيز: كوچك شمردن آنها، تا خود بزرگ گردد و مكتوم داشتنش تا خود آشكار شود و تعجيل در آن، تا گوارا گردد. (كوچك شمردن، پنهان داشتن، شتاب ورزيدن[34].).[35]